Media w ostatnich latach coraz częściej piszą o kandydozie, czyli chorobie wywołana przez nadmierny rozrost drożdżaka Candida albicans. Do niedawna niewiele wiedziano o właściwościach chorobotwórczych drożdżaka z rodzaju Candida, dziś opinia publiczna przypisuje mu odpowiedzialność za wszelkie dolegliwości i choroby, począwszy od bólu głowy do ciężkich zespołów neurologicznych i niedoborów odporności. Wywołuje to często irytację środowiska medycznego, które uważa, że częstość występowania kandydozy jest nieznaczna a jej wpływ na organizm nieznamienny.
Czy rzeczywiście drożdżak Candida albicans, który jest naturalnym składnikiem ludzkiej flory, może prowadzić do wymienionych zaburzeń?
Istnieje ponad 20 gatunków drożdżaków z rodzaju candida. W warunkach zdrowia, nie mają one właściwości chorobotwórczych. Uważa się, że szerokie stosowanie antybiotyków, które rozpoczęło się w latach 40. ubiegłego wieku, jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za pojawienie się wcześniej nie opisywanych form kandydozy i znacznego wzrost ogólnej częstości jej występowania.
Podstawowym miejscem bytowania Candida jest ludzki przewód pokarmowy, zakażenia mają więc charakter endogenny. W sprzyjających warunkach dochodzi do nadmiernego namnożenia się drożdżaków, co z kolei prowadzi do znaczących zakłóceń homeostazy mikroflory organizmu. Do zakażeń, przenoszonych przez człowieka na człowieka dochodzi rzadko, najczęściej w związku ze znaczącymi zaburzeniami odporności.
Candida albicans jest obecnie najczęstszym grzybiczym patogenem występującym u człowieka oraz najczęstszą przyczyną powierzchownych grzybiczych infekcji błon śluzowych przewodu pokarmowego i głębokich, układowych zakażeń. Kandydoza może przybierać różne formy – od lekkiej, ograniczonej do błon śluzowych (pleśniawki, zapalenia narządów rodnych) do ciężkich zakażeń krwi, czyli kandydemii. W Stanach Zjednoczonych kandydemia stanowi czwartą pod względem częstości występowania przyczynę szpitalnych zakażeń krwi i wiąże się ze śmiertelnością sięgającą 25% .
Fizjologiczna flora bakteryjna organizmu ma właściwości hamujące przerost candida, zatem jej prawidłowe funkcjonowanie i właściwe proporcje między mikroorganizmami chronią przed jej wystąpieniem.
przede wszystkim antybiotyków, chemioterapii i hormonalnych 4 środków antykoncepcyjnych – prowadzą do zniszczenia flory fizjologicznej hamującej rozwój patogenów chorobotwórczych, w tym drożdżaków
w tym zmiany hormonalne w czasie ciąży
związany z częstymi lub przewlekłymi infekcjami, szczególnie wirusem HIV
nadmierna wilgoć w okolicy pach, narządów rodnych i fałdów skórnych sprzyja kolonizacji skóry drożdżakami i występowaniu wyprzeń grzybiczych w tych okolicach
Candida objawia się najczęściej na błonach śluzowych, jako białawy nalot, podobny konsystencją do sera. Może stanowić przyczynę nawracających infekcji dróg rodnych i moczowych, zapalenia jamy ustnej, świądu odbytu, uporczywych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, uogólnionego zmęczenia, niewyjaśnionych dolegliwości neurologicznych, zaburzeń odporności.
Candida doskonale czuje się w wilgotnym, stałym środowisku – zatem w przypadku drożdżycy narządów rodnych sprzyja jej nieprzewiewna bielizna i odzież ze sztucznych materiałów.
Dieta ma duży wpływ na rozwój kandydozy – Candida chętnie fermentuje cukry, sprzyjają jej także chemiczne dodatki do żywności, zatem dieta obfitująca w słodycze i żywność przetworzoną może prowadzić do zwiększonej kolonizacji jelit przez drożdżaki.
W sytuacji, gdy w jelicie pojawia się nadmiar drożdży i grzybów, może dojść do Small Intestinal Fungal Overgrowth (SIFO) – czyli zespołu rozrostu grzybiczego w jelicie cienkim , podobnego do szerzej znanego zespołu rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim, czyli SIBO.
Od dawna podejrzewano, że kandydoza może powodować objawy żołądkowo-jelitowe szczególnie u pacjentów z obniżoną odpornością lub otrzymujących steroidy lub antybiotyki. Jednak dopiero niedawno pojawiły się doniesienia naukowe, że przerost grzybów w jelicie cienkim u osób z obniżoną odpornością może powodować niewyjaśnione objawy ze strony przewodu pokarmowego. Badacze wykazali, iż około 26% pacjentów z niewyjaśnionymi objawami ze strony przewodu pokarmowego cierpi na SIFO.
Najczęstszymi objawami obserwowanymi u tych pacjentów były: odbijanie, wzdęcia, niestrawność, nudności, biegunka i gaz. Mechanizmy, które predysponują do SIFO, jest niejasny, ale sugeruje się zaburzenia perystaltyki jelit i stosowanie inhibitorów pompy protonowej. U pacjentów z SIFO badacze zalecają 2-3 tygodniowe leczenie przeciwgrzybicze.
W 2001 roku Santelman wykazał, iż eradykacja candidy przy pomocy nystatyny przyniosła u pacjentów poprawy w zakresie objawów związanych z ośrodkowym układem nerwowym (m.in. zmęczenie, częste zmiany nastroju, ataki lęku, osłabienie pamięci, depresja). W kilku innych niewielkich próbach wykazano, że zastosowanie leków przeciwgrzybiczych u pacjentów z biegunką po antybiotykoterapii i wzmożoną kolonizacją grzybiczą (wykazaną w ilościowym badaniu kału w kierunku Candida) w większości przypadków przynosiło korzystny efekt.
Tradycyjną i powszechną (choć jak dotąd niepotwierdzoną naukowo) strategią stosowaną w kandydozie jest dieta, uwzględniająca głównie eliminację cukrów prostych, drożdży i antygenów grzybów, oraz stosowanie leków przeciwgrzybiczych (najczęściej nystatyny) lub środków naturalnych.
Szczególnie dobrze sprawdzają się preparaty złożone, jak Biocidin, czy Olivirex, które doskonale wypadają w badaniach, prowadzonych na Uniwersytetach w Kalifornii i w Helsinkach. Warto też pamiętać o monolaurynianie, czyli wyciągu z orzecha kokosowego (Lauricidin) czy kwasie kaprylowym (Caprylex) które mają silne właściwości hamujące wzrost grzybów chorobotwórczych. Eradykacja candidy nie zawsze przynosi pożądane skutki, gdyż drożdżaki te mają zdolności adherencji, a zatem tworzą biofilm, czyli trójwymiarową formę kolonii, opierającą się działaniu środków przeciwgrzybiczych i pozwalającą przetrwać nawet inwazyjną terapię.
Najlepszą strategią zapobiegającą nawrotom kandydozy jest zwalczanie chorobotwórczego bifilmu utworzonego z komórek drożdżaków poprzez uformowanie kontrbiofilmu z bakterii probiotycznych – tutaj najlepszymi właściwościami wykazuje się lactobacillus rhamnosus (probiotyk Quickmelt) który z bakterii probiotycznych najsilniej formuje korzystny dla organizmu ludzkiego biofilm.
Diagnostyka kandydozy opiera się przede wszystkim o posiewy diagnostyczne – dobre laboratoria określają wrażliwość mikroorganizmów nie tylko na grzybobójcze farmaceutyki, ale także na środki naturalne.
W przypadku SIFO posiewy często bywają ujemne, gdyż candida lokalizuje się głównie w jelicie cienkim. Warto więc w diagnostyce uwzględnić badanie kwasów organicznych w moczu i wziąć pod uwagę metabolity candidy. Należy do nich arabinitol, organiczny związek chemiczny z grupy alkoholi cukrowych, którego nadprodukcja charakterystyczna jest dla wirulentnych szczepów, kwas cytromalonowy i kwas winowy, który powstaje w wyniku fermentacji alkoholowej powodowanej przez drożdżaki, a który odpowiedzialny jest za wiele objawów związanych ze złym samopoczuciem, rozbiciem, objawami neurologicznymi.
Należy pamiętać iż Candida może wywoływać reakcje immunologiczne, które określamy przy pomocy poziomu przeciwciał IgA, IgG, IgM. Candida może powodować alergie krzyżowe z drożdżami piekarskimi, zatem przy stwierdzeniu nietolerancji na drożdże powinno się brać pod uwagę możliwość zakażenia Candida.
Wiele objawów, przypisywanych kandydozie, może pochodzić od innych grzybów chorobotwórczych, np. innych gatunków drożdżaków (takich jak Rhodotula species) lub uzjadliwionych form mikroorganizmu probiotycznego Saccharomyces boulardi.
Warto także pamiętać, że niektórzy pacjenci cierpią na dolegliwości spowodowane przez bardzo inwazyjne pleśnie bytujących w murach (gatunki aspergillus) – objawy mogą przypominać kandydozę, lecz są znacznie trudniejsze do leczenia, przebiegają z cięższymi zaburzeniami odporności.
Źródła:
1. Edwards JE. J. Candida species. Candida species [Internet]. 1990 [cited 2019 Jul 29];(Ed. 3):1943–58. Available from: https://www.cabdirect.org/cabdirect/abstract/19931214318
2. Pfaller MA, Messer SA, Houston A, Rangel-Frausto MS, Wiblin T, Blumberg HM, et al. National Epidemiology of Mycoses Survey: A Multicenter Study of Strain Variation and Antifungal Susceptibility Among Isolates of Candida Species. Diagn Microbiol Infect Dis [Internet]. 1998 May 1 [cited 2019 Jul 29];31(1):289–96. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0732889397002459
3. Rogalski P. Kandydoza przewodu pokarmowego – fakty i mity. Gastroenterol Klin Postępy i Stand. 2010;2(3):87–97.
4. van de Wijgert JHHM, Verwijs MC, Turner AN, Morrison CS. Hormonal contraception decreases bacterial vaginosis but oral contraception may increase candidiasis. AIDS [Internet]. 2013 Aug [cited 2019 Jul 29];27(13):2141–53. Available from: http://content.wkhealth.com/linkback/openurl?sid=WKPTLP:landingpage&an=00002030-201308240-00014
5. Cotch MF, Hillier SL, Gibbs RS, Eschenbach DA. Epidemiology and outcomes associated with moderate to heavy Candida colonization during pregnancy. Am J Obstet Gynecol [Internet]. 1998 Feb 1 [cited 2019 Jul 29];178(2):374–80. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002937898800288
6. Goswami R, Dadhwal V, Tejaswi S, Datta K, Paul A, Haricharan RN, et al. Species-specific Prevalence of Vaginal Candidiasis Among Patients with Diabetes Mellitus and its Relation to their Glycaemic Status. J Infect [Internet]. 2000 Sep 1 [cited 2019 Jul 29];41(2):162–6. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0163445300907230
7. Mullin GE, Swift KM, Lipski L, Turnbull LK, Rampertab SD. Testing for food reactions: the good, the bad, and the ugly. Nutr Clin Pract [Internet]. 2010 Apr 1 [cited 2013 Feb 20];25(2):192–8. Available from: http://ncp.sagepub.com/content/25/2/192.abstract
8. Bodey GP, Luna M. Skin Lesions Associated With Disseminated Candidiasis. JAMA J Am Med Assoc [Internet]. 1974 Sep 9 [cited 2019 Jul 29];229(11):1466. Available from: http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?doi=10.1001/jama.1974.03230490054025
9. Erdogan A, Rao SSC. Small Intestinal Fungal Overgrowth. Curr Gastroenterol Rep [Internet]. 2015 Apr 19 [cited 2019 Jul 29];17(4):16. Available from: http://link.springer.com/10.1007/s11894-015-0436-2
10. Odds FC. Candida and candidosis: a review and bibliography. 2nd edition. Candida candidosis a Rev Bibliogr 2nd Ed [Internet]. 1988 [cited 2019 Jul 29]; Available from: https://www.cabdirect.org/cabdirect/abstract/19892057780
11. Elegbe IA, Elegbe I. Quantitative relationships of Candida albicans infections and dressing patterns in Nigerian women. Am J Public Health [Internet]. 1983 Apr 7 [cited 2019 Jul 29];73(4):450–2. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6338749
12. Burrus CJ. A biochemical rationale for the interaction between gastrointestinal yeast and autism. Med Hypotheses [Internet]. 2012 Dec [cited 2012 Dec 2];79(6):784–5. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23021572
13. King RD, Lee JC, Morris AL. Adherence of Candida albicans and other Candida species to mucosal epithelial cells. Infect Immun [Internet]. 1980 Feb 1 [cited 2019 Jul 29];27(2):667–74. Available from: https://iai.asm.org/content/27/2/667.short
14. Alander M, Satokari R, Korpela R, Saxelin M, Vilpponen-Salmela T, Mattila-Sandholm T, et al. Persistence of colonization of human colonic mucosa by a probiotic strain, Lactobacillus rhamnosus GG, after oral consumption. Appl Environ Microbiol [Internet]. 1999 Jan 1 [cited 2019 Apr 2];65(1):351–4. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9872808
15. Christensson B, Sigmundsdottir G, Larsson L. D-arabinitol – a marker for invasive candidiasis. Med Mycol [Internet]. 1999 Dec [cited 2019 Jul 29];37(6):391–6. Available from: https://academic.oup.com/mmy/article-lookup/doi/10.1046/j.1365-280X.1999.00249.x
16. Fonseca A. Utilization of tartaric acid and related compounds by yeasts: taxonomic implications. Can J Microbiol [Internet]. 1992 Dec [cited 2019 Jul 29];38(12):1242–51. Available from: http://www.nrcresearchpress.com/doi/10.1139/m92-205
17.Koivikko A, Kalimo K, Nieminen E, Savolainen J, Viljanen M, Viander M. Allergenic cross-reactivity of yeasts. Allergy [Internet]. 2007 Apr 28 [cited 2019 Jul 30];43(3):192–200. Available from: http://doi.wiley.com/10.1111/j.1398-9995.1988.tb00418.x