Komórki tuczne – czyli co się dzieje, gdy obrońcy wpadają w histerię (MCAS i inne przypadłości)
Co to są komórki tuczne?
Nazwa sugeruje otyłość, tuczenie. Jednak niech Was nazwa nie zmyli – jeśli ktoś zna genezę polskiej nazwy, proszę, niech podrzuci. Po angielsku to się nazywa mast cells (MC), mastocyty. Są one zaliczane do układu odporności wrodzonej, i są komórkami wielofunkcyjnymi. Mast cells = master regulators, czyli mistrzowie regulacji układu odpornościowego.
Zostały po raz pierwszy opisane w 1877 r. przez noblistę Paula Ehrlicha, przodka mojego mistrza i serdecznego przyjaciela Gartha Ehrlicha (Garth, moim, i nie tylko moim, zdaniem, jest obecnie w absolutnej czołówce mikrobiologów na świecie!). O komórkach tucznych uczy się każdy student medycyny, bo to one właśnie są głównym „graczem” w reakcjach alergicznych. Ich rola jednak wykracza daleko poza alergię…
Mastocyty to odmiana białych krwinek, jednak próżno ich szukać w rozmazach, gdyż rzadko występują we krwi obwodowej. Lokalizują się w tkankach całego ciała, szczególnie pod powierzchnią skóry, w pobliżu naczyń krwionośnych i limfatycznych, w obrębie nerwów, w drogach oddechowych oraz w przewodzie pokarmowym i moczowym.




Komórki tuczne są kluczowymi komórkami efektorowymi (czyli kompetentnymi komórkami układu immunologicznego = immunokompetentnymi) – ich główną rolą jest wywołanie odpowiedzi immunologicznej przeciwko patogenom bakteryjnym. Dlatego pełnią rolę naszych „wojsk ochrony pogranicza”, lokalizując się na linii styku organizmu gospodarza ze środowiskiem.
Na ich powierzchni są umieszczone liczne receptory rozpoznające patogen – ich środek pełen jest „broni chemicznej” pod postacią ziarnistości mediatorów chemicznych co sprawia, że te komórki najwcześniej reagują na atakujący patogen. W tym celu współpracują ściśle z innymi komórkami odpornościowymi, w tym makrofagami, komórkami dendrytycznymi i komórkami T, w celu wywołania odporności ochronnej. Mastocyty są długowieczne – w tkankach dojrzałe mastocyty przeżywają miesiące, a nawet lata. Nie będę się wdawała w złożone szczegóły, gdyż blog ten nie jest pracą naukową, tylko służyć ma edukacji pacjentów, proszę jednak byście zaufali naukowcom – komórki tuczne są nam potrzebne!
Mastocyty są też głównym czynnikiem obronnym przed pasożytami – ale o tym za chwilę… Wydawałoby się, że tak potężni obrońcy powinni zasługiwać na powszechne uznanie, jednak o mastocytach mówi się głównie źle. Skąd taki fatalny PR? Po pierwsze, ich rolą jest wywołanie zapalenie tkankowego.
To właśnie dzięki wywoływaniu miejscowej reakcji zapalnej mastocyty ściągają posiłki wojenne w postaci granulocytów. Komórki tuczne przypominają urodą gigantyczne purchawki, wypełnione „proszkiem” – tym „proszkiem” są ziarnistości, zawierające histaminę, bradykininę i inne substancje biologicznie czynne, m.in. heparynę, które uwolnione z komórek wywołują miejscowe reakcje alergiczne oraz uogólniony wstrząs anafilaktyczny. Mastocyty są głównymi graczami w procesie reakcji alergicznej – do ich receptorów powierzchniowych przyczepiają się wytworzone w kontakcie z alergenami przeciwciała IgE. Gdy komórka tuczna napotyka w tkankach alergen (antygen), wyzwala uwolnione w ziarnistościach mediatory reakcji zapalnych – czyli zachowuje się jak nadepnięta purchawka – „proszek” uwalnia się do otoczenia. Innym, bardziej wojennym porównaniem może być mina – nastąpienie na minę skutkuje wypuszczeniem mnóstwa odłamków, które niszczą wszystko w otoczeniu.
Mastocyty produkują także substancje chemiczne, które nie są magazynowane w ziarnistościach, ale powstają wkrótce po zadziałaniu bodźca — należą do nich np. prostaglandyny i leukotrieny, a także enzymy, w tym tryptaza, stymulujące m.in. stany zapalne (obrzmienie, zaczerwienienie i podwyższenie temperatury). Wywołuje to miejscowe i uogólnione reakcje zapalne. Mastocyty przede wszystkim biorą udział w jednym z podstawowych mechanizmów reakcji alergicznej, czyli alergii typu pierwszego i anafilaksji


Objawy alergiczne a komórki tuczne
MCAS - zespół aktywacji komórek tucznych
Rodzaje mastocytozy
Kryteria diagnostyczne w kierunku MCAS (osoba powinna spełniać przynajmniej 2 kryteria)
-
Objawy sugerujące nieprawidłowości w działaniu komórek tucznych
-
Reakcja na leki, które redukują działanie mastocytów
-
Badanie krwi/moczu wskazujące na wzmożone działanie komórek tucznych:
- Tryptaza – z krwi, w trakcie zwykłego dnia oraz podczas nasilenia dolegliwości (max. do 4h po wystąpieniu objawów), wzrost poziomu tryptazy podczas nasilenia objawów o min. 20% w stosunku do wartości wyjściowej (tj. podczas normalnego samopoczucia) sugeruje MCAS,
- Histamina i jej metabolity (NMH – N-methylhistamine) – z krwi max. do 1h od wystąpienia objawów, z moczu (najlepiej z 24h zbiórki moczu)
- Prostaglandyny D2 oraz metabolity (11-beta-PGF2alfa) – z krwi (PG-D2), z moczu (najlepiej z 24h zbiórki)
- Leukotrieny – z moczu (najlepiej z 24h zbiórki).
Potencjalne czynniki spustowe MCAS
-
Infekcja
bakterie, grzyby, pasożyty, wirusy
-
Ukąszenia owadów
pająki, kleszcze, pchły, komary, pluskwy
-
Żywność
nabiał, żywność fermentowana lub dojrzewająca, pszenica, skorupiaki, cukier, konserwanty
-
Narkotyki
alkohol, hormony, opioidy, leki i/lub wypełniacze w lekach
-
Barwniki
barwniki spożywcze, barwniki radiograficzne, pigmenty do makijażu
-
Środowisko
ekspozycja na słońce, zmiany temperatury i/lub ciśnienia, pyłki, kurz, pleśń, sierść zwierząt, metale ciężkie, pestycydy
-
Szkodliwe zapachy
perfumy, dym, spaliny, smog, środki czystości

