Mleko zaczyna tworzyć się w drugiej połowie ciąży.
Dziecko rodzi się z niedojrzałym układem pokarmowym, niedojrzałą barierą jelitową, upośledzonym trawieniem tłuszczów, z wysokim prawdopodobieństwem alergizacji, niedojrzałym układem moczowym (a więc obniżoną zdolnością do oczyszczania krwi), małą pojemnością żołądka, obniżoną zdolnością wydalania substancji toksycznych.
Aby móc sobie z tym poradzić, prawidłowo dojrzewać, nauczyć się oczyszczania krwi, trawienia czy wydalania – potrzebuje właściwej troski i pożywienia. Mleko matki odgrywa tu znaczną rolę – stąd potrzeba wyłącznego karmienia u niemowląt do 6 miesiąca życia, a ogólnie karmienia – przez przynajmniej 1-2 lata.
Pierwszym płynem wytwarzanym przez matki po porodzie jest colostrum , czyli siara – które wyróżnia się objętością, wyglądem i składem. Siara, produkowana w niewielkich ilościach w pierwszych dniach po porodzie, jest bogata w składniki immunologiczne, takie jak wydzielnicze IgA, laktoferyna, leukocyty, a także czynniki rozwojowe, takie jak naskórkowy czynnik wzrostu .
Siara zawiera również stosunkowo niskie stężenia laktozy, wskazując, że podstawowe funkcje są raczej odpornościowe i troficzne niż odżywcze. Poziomy sodu, chlorków i magnezu są wyższe, a poziomy potasu i wapnia niższe niż w mleku późniejszym.
Po colostrum jest mleko przejściowe (5-14 dzień) , które ma pewne cechy charakterystyczne dla siary, ale stanowi okres zwiększonej produkcji mleka do zaspokojenia potrzeb żywieniowych i rozwojowych szybko rosnącego niemowlęcia.
W ciągu czterech do sześciu tygodni po porodzie mleko ludzkie uważa się za w pełni dojrzałe. W przeciwieństwie do dramatycznej zmiany składu obserwowanej w pierwszym miesiącu życia, w późniejszym czasie mleko matki pozostaje stosunkowo podobne pod względem składu.
Białka mleka ludzkiego są podzielone na frakcje lub kompleksy serwatki i kazeiny , z których każdy zawiera zestaw specyficznych białek i peptydów. Najliczniejsze to kazeina, α-laktoalbumina, laktoferyna, wydzielnicza immunoglobulina IgA, lizozym i albuminy.
Tłuszcz mleka ludzkiego jest najbardziej zmiennym makroskładnikiem. Profil kwasów tłuszczowych mleka kobiecego różni się w zależności od diety matki, zwłaszcza w przypadku długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (LCPUFA) – w diecie zachodniej mamy nadmiar omega-6 w stosunku do omega-3.
Głównym cukrem mleka kobiecego jest laktoza, której stężenie jest najmniej zmienne spośród makroskładników odżywczych, chociaż wyższe stężenia laktozy występują w mleku matek produkujących większe jego ilości. Innymi istotnymi węglowodanami mleka kobiecego są bioaktywnie czynne oligosacharydy.
W przypadku mikroskładników w mleku kobiecym ich ilość różni się w zależności od diety matki i zapasów organizmu jak chociażby witamina A, B1, B2, B6, B12, D czy jod. Niezależnie od diety matki witamina K ma wyjątkowo niską zawartość w mleku matki, dlatego zaleca się jej suplementację. Witamina D występuje również w niewielkich ilościach w mleku kobiecym, szczególnie przy niewielkiej ekspozycji matki na słońce, co jest obecnie powszechne w populacjach na całym świecie
Bioaktywne składniki mleka ludzkiego pochodzą z różnych źródeł; niektóre są wytwarzane i wydzielane przez nabłonek gruczołu sutkowego, inne przez komórki przenoszone w mleku, podczas gdy inne są pobierane z surowicy matki i przenoszone przez nabłonek gruczołu sutkowego poprzez transport za pośrednictwem receptorów.
Do najważniejszych czynników bioaktywnych należą między innymi makrofagi, komórki macierzyste, immunoglobuliny różnych klas, cytokiny (jak IL-6, IL-7, TNF-alfa), chemokiny, inhibitory cytokinowe, czynniki wzrostu czy hormony, substancje przeciwbakteryjne, wcześniej wspominane oligosacharydy, czy mucyny, a nawet enzymy trawienne wspomagające trawienie. Czy nie brzmi to jak wielkie wsparcie dla organizmu niemowlęcia?
Dzięki tej wiedzy wiemy, że mleko matki nie jest tylko pożywieniem, ale źródłem czynników wzrostowych, ochronnych czy leczniczych i ma ogromny wpływ na zdrowie a nawet przeżycie noworodków i niemowląt.
W obecnych czasie możliwości karmienia mlekiem kobiecym jest więcej nawet przy problemach z ssaniem czy u wcześniaków – powstały banki mleka od dawczyń, istnieje KPI – odciąganie mleka i podawanie w butelce/kubku/rurką czy karmienie mieszane (mleko matki i mleko modyfikowane).
Przeciwwskazań do karmienia mlekiem matki jest niewiele – zalicza się do nich:
Ze strony matki:
Oczywiście niechęć matki również jest przeciwwskazaniem, ewentualnie wskazaniem do przepracowania u psychologa.
Ze strony dziecka:
Problemy ze ssaniem również są przeciwwskazaniem do samego karmienia piersią, ale nie karmienia mlekiem matki – jeżeli jest tylko taka możliwość.
